Allah Mesajlarını Niçin Peygamberler Aracılığıyla Göndermiştir? Sosyolojik Bir Bakış
Toplumları, bireylerin birbirleriyle kurduğu ilişkiler kadar, bu ilişkileri yönlendiren değerler ve inanç sistemleri biçimlendirir. Ben bir araştırmacı olarak yıllardır insanların nasıl bir arada yaşadığını, hangi sembollerin onları bir araya getirdiğini anlamaya çalışıyorum. Bu süreçte karşıma çıkan en ilginç olgulardan biri, Tanrı’nın mesajlarını neden doğrudan değil de peygamberler aracılığıyla gönderdiği sorusu oldu. Bu, yalnızca teolojik bir mesele değil; aynı zamanda sosyolojik bir gerçekliktir. Çünkü toplum, mesajı yalnızca işiten değil; onu anlamlandıran, yorumlayan ve hayata geçiren bir yapıdır.
1. Toplumsal Normların İnşasında Peygamberlerin Rolü
Her toplum, belirli bir düzen içinde yaşar. Bu düzenin temelinde normlar, yani doğru ve yanlış olarak kabul edilen davranış kalıpları bulunur. Allah, bu normların adaletli, merhametli ve dengeli biçimde kurulabilmesi için mesajlarını insan temsilciler aracılığıyla iletmiştir. Çünkü doğrudan ilahi bir ses, insanların toplumsal bağlamda anlayabileceği bir dilde yankılanmayabilirdi. Peygamber, bu ilahi mesajı kültürel anlamda yerelleştiren bir figür olmuştur.
Örneğin, Hz. Muhammed’in 7. yüzyıl Arabistan’ında getirdiği mesaj, sadece dini bir çağrı değil; toplumsal bir dönüşümdü. Kadınların miras hakkına sahip olması, köleliğin kısıtlanması ve kabilecilik yerine ümmet bilincinin yerleştirilmesi —hepsi toplumsal normları yeniden şekillendiren örneklerdi. Peygamber burada yalnızca vahyi iletmemiş; aynı zamanda toplumun kültürel kodlarını dönüştürmüştür. Bu da peygamberliğin toplumsal bir “düzen kurucu” rol üstlendiğini gösterir.
Toplumun Aynasında Vahiy
Bir toplumun değerleri ne kadar güçlü olursa olsun, değişim zamanla kaçınılmazdır. Peygamberler bu değişimin ahlaki çerçevesini oluşturur. Onlar, bireylerin yalnızca Tanrı’ya değil, birbirlerine karşı da sorumluluklarını hatırlatır. Sosyolojik açıdan bakıldığında, peygamberlik bir tür toplumsal denge mekanizmasıdır. İlahi mesaj, böylece soyut bir kavram olmaktan çıkar; günlük hayatın, aile ilişkilerinin ve toplumsal dayanışmanın içine nüfuz eder.
2. Cinsiyet Rolleri ve Peygamberliğin Sosyal İşlevi
Toplumlarda cinsiyet rolleri tarih boyunca değişse de, temel eğilimler çoğu zaman birbirini tamamlayan iki yön üzerinden gelişmiştir: erkeklerin yapısal işlevlere, kadınların ise ilişkisel bağlara odaklanması. Erkekler, genellikle toplumun dış dünyayla ilişkisini düzenleyen kuralların taşıyıcısı olmuştur; kadınlar ise topluluk içindeki duygusal, kültürel ve ahlaki bağları güçlendiren unsurları temsil etmiştir.
Bu bağlamda, peygamberlerin genellikle erkek olması, ilahi mesajın toplumsal yapıyı düzenleyici işleviyle ilgilidir. Peygamber, toplumun kamusal alanında seslenir; yasayı, adaleti ve düzeni temsil eder. Bu durum, biyolojik değil, sosyolojik bir tercihtir. Kadınlar ise vahyin etkisini aile, eğitim ve duygusal aktarım gibi alanlarda sürdürür. Hz. Hatice’nin Hz. Muhammed’e desteği, Hz. Meryem’in teslimiyetindeki bilgelik ya da Hz. Aişe’nin ilmi katkıları —peygamberlik çevresinde ilişkisel bir manevi ağ oluşturur.
Sosyolojik Yorum:
Peygamberlerin temsil ettiği erkeklik modeli, güç ve otoriteyi değil; adalet, şefkat ve sorumluluğu merkeze alır. Bu, patriyarkal bir güç anlayışının değil; toplumsal dengeyi kuran bir adalet sisteminin ürünüdür. Kadınların da bu sistemde manevi bir taşıyıcı rolü vardır. Dolayısıyla ilahi mesaj, toplumsal cinsiyet rollerini kutsamak için değil; onları dönüştürmek için peygamberler aracılığıyla gönderilmiştir.
3. Kültürel Pratikler ve İlahi Mesajın Sosyal Dönüşümü
Her toplumun inanç biçimi, tarihsel deneyimlerinin bir yansımasıdır. Peygamberler, Allah’ın mesajını bu kültürel zeminde anlamlı kılmak için gönderilmiştir. Çünkü kültür, bir toplumun ortak hafızasıdır; dil, gelenek, sembol ve ritüeller aracılığıyla işler. İlahi mesaj, bu unsurların üzerine inşa edilerek kalıcı bir etki yaratır. Hz. İbrahim’in kurban pratiği, Hz. Musa’nın özgürlük vurgusu, Hz. İsa’nın sevgi öğretisi ve Hz. Muhammed’in ümmet bilinci —her biri farklı kültürel bağlamlarda aynı ilahi çekirdeğin yorumlarıdır.
Bu açıdan bakıldığında, Allah’ın mesajını doğrudan değil de peygamber aracılığıyla iletmesi, iletişimin kültürel bağlamını koruma çabasıdır. Doğrudan bir sesleniş, insanların tarihsel koşullarını ve sosyal algılarını aşabilir; oysa bir peygamber, mesajı toplumun diline, ritüellerine ve ahlakına tercüme eder. Böylece vahiy, yalnızca bir metin değil; yaşayan bir kültür haline gelir.
Toplumun Dönüşen Dini Bilinci
Modern sosyolojiye göre, din yalnızca inanç sistemi değildir; aynı zamanda sosyal bir dayanışma biçimidir. Peygamberler, bu dayanışmayı yeniden üretir. Onlar, bireyleri tek başına değil; bir cemaat olarak düşünmeye çağırır. Bu, günümüzde de geçerliliğini koruyan bir gerçektir: insanlar anlamı topluluk içinde bulur. Peygamberlik kurumu, bu anlam arayışının tarihsel formudur.
Sonuç: İlahi Mesajın Sosyal Dokusu
Sonuç olarak, Allah mesajlarını niçin peygamberler aracılığıyla göndermiştir? sorusunun cevabı, insanın toplumsal doğasında gizlidir. Peygamberlik, bireysel inancı toplumsal düzene, ilahi ilkeleri kültürel yaşama bağlayan bir köprü işlevi görür. Peygamberler, yalnızca dini önderler değil; aynı zamanda toplumsal dönüşüm mimarlarıdır.
Bu yazıyı okuyan herkes kendi deneyimini düşünebilir: Biz bugün hangi değerleri, hangi mesajları taşıyoruz? Kendi çevremizde nasıl “elçiler” haline geliyoruz? Belki de ilahi mesaj, hâlâ aramızda —ama onu duyabilmek için, önce toplumun sesini anlamak gerekiyor.